Z chwilą zawarcia małżeństwa między małżonkami z mocy prawa powstaje „domyślny” ustrój majątkowy, jakim jest wspólnota majątkowa małżonków, w skład której wchodzi majątek osobisty męża, majątek osobisty żony oraz wspólny majątek małżonków. Wspólność ustawowa może zostać zniesiona, ograniczona lub rozszerzona za zgodną wolą małżonków. Ustawodawca przewidział również w wyjątkowych przypadkach przymusowe ustanowienie ustroju majątku małżonków. Czym jest rozdzielność majątkowa? Jak ustanowić rozdzielność majątkową? Jakie są zalety rozdzielności majątkowej? Jakie są różnice między intercyzą a rozdzielnością majątkową? O tym dowiesz się, czytając poniższy tekst. Zapraszam do lektury!

Czym jest wspólność majątkowa małżonków?

Jednym ze skutków podpisania aktu małżeństwa jest powstanie między kobietą a mężczyzną wspólności majątkowej. Od dnia zawarcia ślubu środki z wynagrodzenia, dochody z wynajmu mieszkania, dochody uzyskiwane z prowadzonej działalności gospodarczej czy środki zgromadzone na rachunkach otwartego lub pracowniczego funduszu emerytalnego każdego z małżonków są wspólne. Nieistotne staje się, kto i ile zarabia, każdy z małżonków może dysponować zgromadzonym majątkiem w takim samym stopniu.

Co zaliczamy do majątku wspólnego małżonków?

W myśl polskiego prawa, majątek wspólny małżonków obejmuje wszelkie dobra nabyte w trakcie trwania małżeństwa (gdy doszło do powstania majątku wspólnego), z wyjątkiem tych, które są zaliczane do majątku osobistego każdego z małżonków. Do majątku wspólnego zaliczamy:

• wynagrodzenie za pracę oraz dochody z innej działalności zarobkowej każdego z małżonków,
• dochody z majątku wspólnego, a także z majątku osobistego małżonków (dochody, które powstały już w czasie trwania małżeństwa),
• środki zgromadzone na rachunku otwartego lub pracowniczego funduszu emerytalnego każdego z małżonków,
• kwoty składek zewidencjonowanych na subkoncie, o którym mowa w art. 40a ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych,
• majątek nabyty po wejściu w związek małżeński.

Co nie wchodzi do majątku wspólnego małżonków?

Z mocy ustawy wspólność majątkowa nie obejmuje majątku osobistego każdego z małżonków. Do majątku osobistego zaliczamy:

• przedmioty majątkowe nabyte przed zawarciem małżeństwa (powstaniem wspólności ustawowej),
• przedmioty majątkowe nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę,
• przedmioty majątkowe służące wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb jednego z małżonków,
• rzeczy uzyskane z tytułu nagrody za osobiste osiągnięcia jednego z małżonków,
• prawa własności przemysłowej, prawa autorskie i prawa pokrewne.

Czym jest i jak wygląda rozdzielność majątkowa? Czym różni się od intercyzy?

Rozdzielczość majątkowa jest często stawiana na równi z intercyzą, podczas gdy te pojęcia znacząco się różnią. Intercyza jest umową małżeńską, z pomocą której możliwe jest zniesienie wspólności ustawowej, czyli wprowadzenie rozdzielności majątkowej, ale również ograniczenie i rozszerzenie wspólności majątkowej. Intercyza przedmałżeńska może więc nie tylko ustanawiać rozdzielność majątkową, ale także dostosowywać zakres majątku wspólnego według potrzeb małżonków. Obydwie umowy mogą poprzedzać zawarcie małżeństwa, ale mogą być również sporządzone po zawarciu związku małżeńskiego.

Rozdzielność majątkowa powoduje, że małżonkowie pomimo zawarcia związku małżeńskiego mają dwa odrębne majątki, a nie jeden wspólny. Tym samym oznacza to, że każde z małżonków zarządza swoim majątkiem samodzielnie i nie ma obowiązku dzielenia się zyskami lub stratami z partnerem. Rozdzielność majątkowa wyłącza odpowiedzialność majątkową jednego małżonka za podejmowane zobowiązania drugiego. Rozdzielność majątkowa może być korzystna w sytuacjach, gdy jedno z małżonków prowadzi działalność gospodarczą o podwyższonym ryzyku, co pozwala na ochronę majątku drugiego małżonka przed ewentualnymi wierzycielami.

Zarówno intercyza, jak i rozdzielność majątkowa może być zawarta w dowolnym momencie trwania małżeństwa, jednak wymaga formy aktu notarialnego. W przypadku ustanowienia rozdzielności majątkowej po ślubie, małżonkowie dzielą dotychczasowy majątek wspólny zgodnie z ustaleniami zawartymi w intercyzie. Ważne jest, aby decyzja o wprowadzeniu rozdzielności majątkowej była dobrze przemyślana i skonsultowana z prawnikiem, ponieważ ma ona istotny wpływ na zarządzanie majątkiem oraz relacje finansowe w małżeństwie.

Jak ustanowić rozdzielność majątkową?

Intercyza pozwala na ustanowienie rozdzielności majątkowej. Odpowiednią umowę majątkową małżeńską sporządzi notariusz na podstawie wcześniejszych ustaleń małżonków. Istotne jest to, aby intercyza była zawarta w formie aktu notarialnego. Jeśli mąż z żoną dojdą do porozumienia co do podziału majątku wspólnego i samodzielnie w domu spiszą odpowiednią umowę, będzie ona nieważna.

Umowa majątkowa małżeńska zawarta u notariusza jest zwolniona z podatku od spadku i darowizn oraz podatku od czynności cywilnoprawnych jednak konieczne będzie opłacenie taksy notarialnej w kancelarii u notariusza.

Przymusowa rozdzielność majątkowa

W przypadku, jeśli małżonkowie nie są zgodni co do zawarcia intercyzy, ustawodawca przewidział możliwość sądowego ustanowienia rozdzielności majątkowej. Zgodnie z artykułem 52 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego z ważnych powodów każde z nich może żądać ustanowienia przez sąd rozdzielności majątkowej. Ustanowić przymusowy ustrój majątkowy może sąd rejonowy na wniosek jednego z małżonków, a także na żądanie wierzyciela jednego z małżonków, jeśli udowodni, że do spłacenia długu jest konieczny podział majątku wspólnego.

Rozdzielność majątkowa przed ślubem czy intercyza po ślubie?

Moment zawarcia intercyzy ustanawiającej rozdzielność majątkową nie jest bez znaczenia. Możliwe jest zarówno ustanowienie rozdzielność majątkowa po ślubie, jak i przed ślubem. Oba rozwiązania mają swoje plusy i minusy.

Rozdzielność majątkowa po ślubie

Niewątpliwą zaletą sporządzenia umowy znoszącą wspólność ustawową jest nieponoszenie odpowiedzialności za zobowiązania współmałżonka. W szczególności przydatne jest to, gdy jeden z małżonków prowadzi działalność gospodarczą, która jest zawsze obarczona ryzykiem. Jeśli biznes, który prowadzi współmałżonek, kumulowałby duże straty, majątek drugiego małżonka jest w pełni zabezpieczony.

Kolejną zaletą ustanowienia rozdzielności majątkowej jest uzyskanie przez każdego z małżonków pełnej niezależności finansowej. W momencie zawarcia małżeństwa powstaje wspólności ustawowa, która powoduje, że na przykład gdy jeden z małżonków chce wziąć kredyt hipoteczny lub sprzedać samochód musi najpierw uzyskać zgodę współmałżonka. Podpisanie intercyzy znosi wspólność majątkową i powyższy obowiązek.

Jeśli małżonkowie podejmą decyzję o rozwodzie, może się on odbyć bez podziału majątku wspólnego, o ile podpisali wcześniej intercyzę. Umowa intercyzy musi jednak zawierać postanowienia o rozdzielności majątkowej, wtedy po rozwodzie każdy z małżonków zachowuje swoją część majątku osobistego.

Minusem uzyskania rozdzielności majątkowej w trakcie trwania małżeństwa jest to, że nie będzie już możliwe wspólne rozliczenie podatkowe małżonków tak korzystne w przypadku gdy zarobki jednego małżonka są znacznie większe niż drugiego.

Rozdzielność majątkowa przed ślubem

Zawarcie intercyzy przed ślubem powoduje, identycznie jak w przypadku ustanowienia rozdzielności po ślubie, powstanie swoistej suwerenności finansowej zarówno męża, jak i żony. Inaczej natomiast wyglądają kwestie finansowe.

Taksa notarialna w przypadku ustanowienia rozdzielności majątkowej zarówno przed jak i po ślubie wynosi 400 zł netto. Z kolei podpisując intercyzę po ślubie, należy również dokonać podziału majątku wspólnego małżonków. Koszt podziału majątku uzależniony jest od wartości majątku wspólnego.

Zobowiązania małżonków po ustanowieniu rozdzielności majątkowej

Jeśli małżonkowie przed ustanowieniem rozdzielności majątkowej zaciągnęli zobowiązanie np. kredyt hipoteczny, to w dalszym ciągu muszą spłacać razem to zobowiązanie tak, jakby wciąż mieli ustanowioną wspólnotę majątkową.

Czy rozdzielność majątkowa ma wpływ na dziedziczenie ustawowe?

Rozdzielność majątkowa nie ma bezpośredniego wpływu na dziedziczenie ustawowe, ponieważ dziedziczenie regulowane jest przez odrębne przepisy prawa spadkowego. W przypadku dziedziczenia ustawowego, majątek zmarłego dzielony jest zgodnie z ustawowymi zasadami, które określają kto jest uprawniony do dziedziczenia i w jakiej kolejności. Nawet jeśli małżonkowie mieli rozdzielność majątkową, pozostający przy życiu małżonek nadal jest jednym z ustawowych spadkobierców i dziedziczy część majątku zmarłego małżonka, razem z innymi spadkobiercami, takimi jak dzieci czy rodzice zmarłego.

Rozdzielność majątkowa wpływa jedynie na to, że w trakcie trwania małżeństwa każdy z małżonków zarządza swoim majątkiem niezależnie, co oznacza, że po śmierci jednego z nich, przedmiotem dziedziczenia będzie tylko jego osobisty majątek, a nie majątek wspólny (którego w tym przypadku nie ma).

Rozdzielność majątkowa a zdolność kredytowa małżonków

Fakt ustanowienia rozdzielności może mieć wpływ na zdolność kredytową małżonków. Jeżeli mąż i żoną uzyskują duże dochody, a przy tym nie mają długów i przeterminowanych płatności, ich zdolność kredytowa jest znacznie wyższa niż w przypadku rozdzielności majątkowej.

Z drugiej strony, w sytuacji, gdy współmałżonek ma złą historię kredytową i jest bezrobotny, wspólne zaciągnięcie kredytu jest mało realne. Jednak mając orzeczoną rozdzielność majątkową, jeden z małżonków jest w stanie samodzielnie zaciągnąć zobowiązanie, gdyż bank bierze pod uwagę tylko jego zarobki.

Kiedy warto ustanowić rozdzielność majątkową?

Umowa ustanawiająca rozdzielność majątkową może być wykorzystana jako swoiste zabezpieczenie. W momencie, gdy jeden z małżonków podejmuje się prowadzić ryzykowną działalność gospodarczą oraz chce jednocześnie ustrzec własną rodzinę przed negatywnymi następstwami swoich decyzji, ustanowienie rozdzielności majątkowej będzie dobrym rozwiązaniem.

Ponadto małżeńska umowa majątkowa sprawdzi się w sytuacji, gdy jedno z małżonków ma skłonność do nadmiernego zadłużania się lub jest uzależnione od alkoholu czy narkotyków i nie mamy pewności, czy nie zadłuży rodziny.

Co warto jeszcze wiedzieć na temat intercyzy?

Intercyza to popularne określenie umowy majątkowej małżeńskiej, która jest zawierana pomiędzy małżonkami. Można ją podpisać przed lub po ślubie zawsze w formie aktu notarialnego.

Jednocześnie małżonek odpowiedzialny za rozpad małżeństwa nie może powołać się na przepisy o intercyzie i jest zobligowany do płacenia alimentów współmałżonkowi, którego sytuacja finansowa uległa pogorszeniu.

Po podpisaniu intercyzy nie zmienia się kolejność dziedziczenia. To znaczy, żyjący małżonek będzie dziedziczył po zmarłym współmałżonku dokładnie na takich samych zasadach jak bez rozdzielności majątkowej.

Podsumowanie

Jednym ze sposobów ustanowienia rozdzielności majątkowej między małżonkami jest sporządzenie intercyzy u notariusza. Konsekwencją podpisania umowy intercyzy jest brak wspólności majątkowej, która z mocy prawa obowiązuje małżonków po zawarciu małżeństwa. To, czy intercyza małżeńska jest odpowiednim rozwiązaniem prawnym, zależeć będzie od indywidualnych preferencji małżonków. Rozdzielność majątkowa jest szczególnie zalecana osobom prowadzącym działalność gospodarczą ze względu na ryzyko, jakie się z nią wiąże.

Piotr Chełstowski
Absolwent studiów magisterskich na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego. Po ukończeniu studiów pracował jako asystent notarialny w kilku warszawskich kancelariach notarialnych, a następnie odbył etatową aplikację notarialną przy Izbie Notarialnej w Warszawie. Obecnie prowadzi własną kancelarię notarialną w Warszawie.

Członkowie najbliższej rodziny mogą być zwolnieni z podatku od spadków i darowizn, jednak aby takie zwolnienie przysługiwało, musimy dopełnić pewnych formalności w odpowiednim urzędzie skarbowym. Co więcej, warto wiedzieć, że obowiązują nas kwoty wolne od podatku w zależności od poszczególnych grup podatkowych, w jakich znajdują się darczyńcy.

Jak wygląda zgłoszenie darowizny od rodziców i jakie czekają nas obowiązki podatkowe z tego tytułu? Odpowiedzi na te i wiele innych pytań można znaleźć w tym artykule! Zapraszamy do lektury!

Czym jest darowizna?

Darowizna to umowa, przez którą darczyńca zobowiązuje się do bezpłatnego przekazania świadczenia na rzecz osoby obdarowanej, kosztem swojego majątku. Definicję umowy darowizny można znaleźć w art. 888 k.c.

Przedmiotem świadczenia, czyli darowizny mogą być np. pieniądze, nieruchomości czy też ruchomości.

Opodatkowanie darowizny – co warto wiedzieć na temat darowizny?

Jeżeli nabyliśmy własność rzeczy czy praw majątkowych w drodze darowizny, to otrzymany przez nas majątek może podlegać opodatkowaniu.

Nie wymaga się składania zeznania podatkowego jeżeli:

• Wartość rynkowa darowizny nie przekracza kwoty wolnej od podatku – łączna wartość majątku nabytego od tej samej osoby w ciągu ostatnich 5 lat poprzedzających rok, w którym nastąpiło ostatnie nabycie, nie może przekroczyć kwoty wolnej od podatku.
• Darowizna została dokonana w formie aktu notarialnego – jeżeli umowa darowizny jest zawierana u notariusza, wówczas obowiązek zgłoszenia ciąży na notariuszu. To u niego płacimy podatek (jeżeli jest to wymagane w danym przypadku).

Podatek od darowizny wynika z ustawy o podatku od spadków i darowizn. To, jaki podatek zapłacimy, uzależnione jest od stopnia bliskości i pokrewieństwa z naszym darczyńcą. Nie każda darowizna musi wiązać się też z obowiązkiem zapłaty podatku. Przykładem jest właśnie darowizna rodziców na rzecz dziecka.

Opodatkowanie darowizny a pokrewieństwo

Jak już wiemy, otrzymane darowizny podlegają opodatkowaniu podatkiem od spadków i darowizn, jednak w poszczególnych grupach podatkowych zostały przewidziane pewne zwolnienia. W prawie wyodrębniono trzy grupy pokrewieństwa lub powinowactwa. Dla każdej z tych grup wyszczególniono kwoty wolne od podatku.

• Grupa I to małżonek, zstępni (np. syn, córka, wnuki, prawnuki), wstępni (np. matka, ojciec, dziadkowie), rodzeństwo, ojczym, macocha, pasierb, zięć, synowa czy teściowie.
• Grupa II to zstępni rodzeństwa (np. dzieci brata), rodzeństwo rodziców (wujek, ciocia), zstępni i małżonkowie pasierbów, małżonkowie rodzeństwa i rodzeństwo małżonków, małżonkowie rodzeństwa małżonków, małżonkowie innych zstępnych (np. mąż wnuczki).
• Grupa III z kolei obejmuje pozostałe osoby, których nie zalicza się do żadnej z powyższych grup.
•  

Podatkowi nie podlegają darowizny o wartości nieprzekraczającej:

• 10 434 zł – dla osób należących do I grupy podatkowej,
• 7878 zł – dla osób należących do II grupy podatkowej,
• 5308 zł – dla osób należących do III grupy podatkowej.

Nieopodatkowana kwota spadków i darowizn otrzymanych od jednej osoby z najbliższej rodziny wzrośnie w lipcu 2023 roku i wynosić będzie:

• 36 120 zł – dla osób należących do I grupy podatkowej,
• 27 090 zł – dla osób należących do II grupy podatkowej,
• 18 060 zł – dla osób będących w III grupie podatkowej.

Do limitu kwoty wolnej od podatku zalicza się wszystkie darowizny otrzymane od tej samej osoby w ciągu 5 lat.

Warto też wiedzieć, że istnieje tzw. grupa 0, która nie funkcjonuje w nomenklaturze ustawy, jednak zasługuje na wyróżnienie ze względu na swoją funkcjonalność. Osoby należące do tej grupy mogą skorzystać ze zwolnienia z podatku od spadków i darowizn. Jedynym zobowiązaniem jest złożenie odpowiedniego zaświadczenia do właściwego urzędu skarbowego (jeżeli wymagane jest takie zgłoszenie). Do grupy 0 zaliczyć można obecnego małżonka, zstępnych, wstępnych (w tym właśnie rodziców), rodzeństwo, pasierba, ojczyma czy macochę. Jest to podział stosowany tylko do celów zwolnienia podatkowego. W świetle prawa osoby te należą do grupy I.

Darowizna od rodziców – obowiązki obdarowanego

W przypadku otrzymania darowizny od rodziców i innych osób z grupy 0 możemy być zwolnieni z opodatkowania bez względu na wartość darowizny. Taką darowiznę należy jednak zgłosić właściwemu urzędowi skarbowemu w terminie do 6 miesięcy od dnia otrzymania darowizny.

Zgłoszenie darowizny od rodziców do urzędu powinno nastąpić na druku SD-Z2 (Zgłoszenie o nabyciu własności rzeczy lub praw majątkowych). Obowiązek takiego zgłoszenia powstaje po przekroczeniu kwoty wolnej od podatku. Niemniej, nawet po przekroczeniu tej kwoty, nie będziemy musieli płacić podatku.

Obowiązek zgłoszenia darowizny od rodziców nie występuje w przypadku umowy zawartej w formie aktu notarialnego.

Jak rozliczyć darowiznę pieniężną, którą przekazali nam rodzice?

Darowizna w postaci środków pieniężnych od rodziców nie podlega opodatkowaniu w przypadku, gdy udokumentowana jest dowodem przekazania na rachunek bankowy nabywcy, przekazem pocztowym albo też wpłynęła na rachunek prowadzony w spółdzielczej kasie oszczędnościowo-kredytowej nabywcy. Oprócz potwierdzenia przelewu konieczna jest też umowa zawarta w formie pisemnej.

Aby zgłosić darowiznę, należy uzupełnić formularz SD-Z2 i dołączyć do niego stosowne potwierdzenie, takie jak np. wydruki z rachunku bankowego. Dokumenty można złożyć elektronicznie w usłudze e-Deklaracje i podpisać kwalifikowanym podpisem elektronicznym albo papierowo we właściwym urzędzie skarbowym.

Pamiętajmy, że tylko prawidłowe udokumentowanie darowizny od rodziców uprawnia nas do zwolnienia z podatku od darowizn i spadków.

Jakie mogą być konsekwencje niezgłoszenia darowizny?

W chwili otrzymania darowizny, obdarowany ma obowiązek zgłoszenia darowizny od rodziców w wyznaczonym terminie. Jeżeli tego nie uczyni, traci możliwość skorzystania ze zwolnienia z opodatkowania darowizn i spadków. Wówczas taka darowizna jest opodatkowana na zasadach ogólnych i powoduje konieczność złożenia odpowiedniej deklaracji oraz zapłaty podatku wraz z ewentualnymi odsetkami.

W przypadku, gdy niezgłoszona darowizna od rodziców wyjdzie na jaw w momencie czynności sprawdzających, urząd skarbowy może nałożyć na nas dodatkową sankcję. Pamiętajmy też, że darowizny niezgłoszone nie ulegają przedawnieniu.

Podsumowanie

Rodzice należą do tzw. grupy podatkowej 0, co oznacza, że otrzymane od nich darowizny nie podlegają opodatkowaniu od spadków i darowizn. Niemniej, jeżeli przekroczymy kwotę wolną od podatku 10 434 zł, należy ten fakt zgłosić do odpowiedniego urzędu skarbowego, używając właściwego formularzu SD-Z2, w terminie do 6 miesięcy od dnia powstania obowiązku podatkowego (otrzymania darowizny).

Darowizna od rodziców, która wynosi poniżej 10 434 zł, nie wymaga zgłoszenia do urzędu skarbowego.

Piotr Chełstowski
Absolwent studiów magisterskich na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego. Po ukończeniu studiów pracował jako asystent notarialny w kilku warszawskich kancelariach notarialnych, a następnie odbył etatową aplikację notarialną przy Izbie Notarialnej w Warszawie. Obecnie prowadzi własną kancelarię notarialną w Warszawie.

Umowa dożywocia jest umową cywilno-prawną, na mocy której właściciel nieruchomości decyduje się przenieść jej własność na nabywcę w zamian za dożywotnie utrzymanie i opiekę. Musi być podpisana w ściśle określonej formie pod rygorem nieważności. Obciążenie nieruchomości prawem dożywocia niesie ze sobą określone skutki prawne. W wyjątkowych sytuacjach możliwa jest zmiana uprawnień wynikających z umowy dożywocia na dożywotnią rentę odpowiadającą wartości tych świadczeń. Czym jest umowa dożywocia? Co powinno się znajdować w umowie o dożywocie? Czy można rozwiązać umowę dożywocia? O tym dowiesz się poniżej.

Czym jest umowa dożywocia?

Umowa dożywocia uregulowana jest w kodeksie cywilnym w art. 908–916. Zgodnie z zawartymi w nim przepisami jedna ze stron umowy (dożywotnik) decyduje się na przeniesienie prawa własności nieruchomości na nabywcę. Z kolei nabywca nieruchomości zobowiązany jest dożywotnio utrzymywać zbywcę. Pod rygorem nieważności umowa dożywocia musi być zawarta w formie aktu notarialnego.

Dokładne obowiązki nabywcy względem dożywotnika powinny być zawarte w umowie dożywocia. W przypadku braku takich zapisów uważa się, że nabywca nieruchomości przyjmie zbywcę pod swój dach oraz zapewni mu m.in. mieszkanie, wyżywienie, opał oraz ubrania. Dożywotnikiem może być wyłącznie osoba fizyczna, natomiast nabywcą nieruchomości może być dowolny podmiot. Prawo dożywocia można ustanowić dla kilku osób oraz na rzecz osoby bliskiej zbywcy (np. żony).

Co to znaczy „dożywotnie utrzymanie”?

Umową dożywocia można dowolnie określić, jakie konkretne obowiązki wobec dożywotnika będzie miał nabywca nieruchomości. W przypadku gdy strony umowy dożywocia nie uzgodniły między sobą, co dokładnie będzie wchodzić w zakres dożywotniego utrzymania, ustawodawca w art. 908 kodeksu cywilnego uściślił, iż dożywotnik powinien mieć zagwarantowaną należytą pomoc i opiekę w trakcie choroby.

Dodatkowo nabywca z własnych środków musi pokryć koszty pochówku dożywotnika odpowiadające lokalnym tradycjom. Strony umowy dożywocia powinny łączyć bliskie relacje osobiste. Są one gwarantem tego, że nabywca nieruchomości będzie w sposób rzetelny zajmował się zbywcą, a umowa o dożywocie nie ulegnie rozwiązaniu. Ponadto w umowie dożywocia mogą znajdować się zapisy, zgodnie z którymi zbywcy może przysługiwać służebność osobista lub użytkowanie.

Co powinno się znajdować w umowie o dożywocie?

Oprócz obowiązków nabywcy względem dożywotnika w umowie o dożywocie należy również podać dane stron w szczególności numer i serię dowodu osobistego, numer PESEL czy miejsce zamieszkania, a także określić przedmiot umowy dożywocia podać dokładnie dzień, miesiąc i rok jego wydania. Ponadto do umowy dożywocia należy dołączyć m.in.:

• dokumenty świadczące o prawie własności nieruchomości,
• wypis z rejestru gruntów i wyrys z mapy ewidencyjnej,
• zaświadczenie o niezaleganiu w podatku od nieruchomości.

Jakie są koszty podpisania umowy dożywocia?

W znakomitej części koszty sporządzenia umowy dożywocia uzależnione są od wartości nieruchomości stanowiącej jej przedmiot. Dodatkowo należy zapłacić podatek od czynności cywilnoprawnych, którego kwota wynosi 2% wartości rynkowej nieruchomości, taksę notarialną oraz opłatę sądową za dokonanie wpisu do księgi wieczystej nieruchomości zgodnie z ustawą o kosztach sądowych w sprawach cywilnych.

Umowa dożywocia — zamiana na rentę

Gdy wzajemne stosunki zbywcy i nabywcy nieruchomości ulegną pogorszeniu lub gdy zobowiązany z tytułu umowy dożywocia zbył nieruchomość stanowiącą jej przedmiot, właściwy sąd może wydać decyzję o zamianie świadczeń określonych w umowie dożywocia na dożywotnią rentę. Wysokość renty uzależniona jest od wartości zobowiązań nałożonych na nabywcę nieruchomości. Wnioskować o zamianę prawa dożywocia na rentę może każda ze stron umowy lub w przypadku zbycia nieruchomości przez nabywcę tylko dożywotnik. W przypadku gdy sąd dokona zamiany prawa dożywocia na rentę, nieruchomość pozostaje własnością zobowiązanego z umowy o dożywocie.

Czy można rozwiązać umowę dożywocia?

Umowa dożywocia rozwiązuje się z mocy prawa z chwilą śmierci dożywotnika. Jednak ustawodawca przewidział wyjątkowe sytuacje, w których możliwe jest sądowe rozwiązanie umowy o dożywocie. Mogą o nie wnioskować obie strony umowy dożywocia.

Ponadto, jeżeli bezpośrednim skutkiem zawarcia umowy o dożywocie jest niewypłacalność zbywcy, nabywca nieruchomości może wnioskować o uznania umowy dożywocia za bezskuteczną w ciągu 5 lat od podpisania umowy dożywocia.

Umowa dożywocia a zachowek

Jeżeli chcemy przenieść własność nieruchomości gruntowej na konkretny podmiot oraz jednocześnie pozbawić zachowku ustawowych spadkobierców podpiszmy umowę dożywocia. Sporządzenie umowy dożywocia gwarantuje, że w razie śmierci dożywotnika osoby, którym przysługuje prawo do zachowku, nie mogą żądać od nabywcy nieruchomości zapłaty przewidzianej prawem części spadku. Jeżeli zdecydujemy się przenieść własność danej nieruchomość za pomocą umowy darowizny, przyszli spadkobiercy dożywotnika mogą żądać od nabywcy nieruchomości wypłacenia im zachowku.

Umowa dożywocia — co jeszcze musimy o niej wiedzieć

Jeżeli posiadamy mieszkanie, które obciążone jest prawem dożywocia i chcemy je sprzedać, musimy w ogłoszeniu o zbyciu nieruchomości zawrzeć informację o istnieniu takiego prawa. Kupujący powinni mieć wiedzę o sporządzonej umowie dożywocia. Ponadto dożywotnikowi przysługiwać będzie w takim przypadku możliwość zamiany prawa dożywocia na dożywotnią rentę o wartości odpowiadającej temu prawu.

W momencie, gdy małżonkowie posiadający wspólność majątkową rozwodzą się, nieruchomość będąca przedmiotem umowy o dożywocie również zostanie podzielona, gdyż stanowi wspólną własność małżonków.

Umowa dożywocia przenosi na nabywcę jedynie nieruchomość. Wszystkie znajdujące się w niej ruchomości (meble, dzieła sztuki, sprzęt elektroniczny) z chwilą śmierci dożywotnika podlegają dziedziczeniu. Zobowiązany do dożywotniego utrzymania zbywcy nie może rozporządzać rzeczami zmarłego zbywcy.

Podsumowanie

Ponieważ przedmiotem umowy dożywocia jest nieruchomość, musi być ona obligatoryjnie sporządzona w formie aktu notarialnego. Jeżeli umowa o dożywocie nie zawiera konkretnych uprawnień, które będą przysługiwać dożywotnikowi, nabywca nieruchomości powinien przyjąć zbywcę jako współmieszkańca, a także zapewnić zbywcy dożywotnie utrzymanie. Jeżeli relacje łączące strony ulegną znacznemu pogorszeniu, możliwe jest rozwiązanie umowy o dożywocie przez sąd lub zamiana na dożywotnią rentę.

Piotr Chełstowski
Absolwent studiów magisterskich na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego. Po ukończeniu studiów pracował jako asystent notarialny w kilku warszawskich kancelariach notarialnych, a następnie odbył etatową aplikację notarialną przy Izbie Notarialnej w Warszawie. Obecnie prowadzi własną kancelarię notarialną w Warszawie.

Darowizna to jeden ze sposobów przekazania nieruchomości w ręce osoby trzeciej. Zazwyczaj rodzice przekazują mieszkanie dzieciom, chcąc zapewnić im dobry start w przyszłość, jednak przekazanie nieruchomości w formie darowizny może dotyczyć także innych osób zarówno z rodziny, jak i widniejących w świetle prawa jako osoby obce darczyńcy.

Jak wygląda przepisanie mieszkania w formie darowizny, jakie dokumenty należy przygotować przy darowiźnie i kogo obejmuje podatek od darowizny? Jaki jest koszt sporządzenia umowy darowizny i czy darowiznę można cofnąć? Czy umowę darowizny mieszkania (przepisanie mieszkania) można sporządzić wyłącznie u notariusza? Czytaj dalej i dowiedz się więcej o zasadach darowizny nieruchomości!

Na czym polega darowizna lokalu mieszkalnego lub domu?

Zgodnie z art. 888 Kodeksu Cywilnego przez umowę darowizny darczyńca zobowiązuje się do bezpłatnego świadczenia na rzecz obdarowanego kosztem swego majątku. W kwestii darowizny nieruchomości oznacza to, że darczyńca zgadza się na nieodpłatne przekazanie nieruchomości: mieszkania lub domu wyznaczonej osobie, bez domagania się od niej zapłaty za nabyty majątek. W drodze umowy darowizny następuje więc przekazanie prawa własności nieruchomości.

Umowa darowizny mieszkania lub domu – jak powinna wyglądać?

Art. 158 Kodeksu Cywilnego informuje, że umowa uprawniająca do przeniesienia własności nieruchomości (a zatem także umowa darowizny mieszkania) powinna zostać przedstawiona w formie aktu notarialnego, spisanego w obecności notariusza.

Aby umowa była ważna, konieczne jest także złożenie przez obdarowanego stosowanego oświadczenia woli. W sytuacji, gdy umowa nie będzie miała wymaganej formy, darowizna nieruchomości będzie unieważniona.

Prawidłowo sporządzona umowa darowizny nieruchomości powinna zawierać takie elementy jak:

• imiona, nazwiska, imiona rodziców, stan cywilny, PESEL, numery i serie dowodów osobistych, miejsce urodzenia oraz adres darczyńcy i obdarowanego;
• informacja, co jest przedmiotem darowizny (orzeczenie przedmiotu darowizny);
• zobowiązanie darczyńcy do darowania nieruchomości;
• oświadczenie obdarowanego o przyjęciu darowizny (oświadczenie chęci otrzymania darowizny);
• miejsce podpisania umowy;
• datę zawarcia umowy darowizny.

Aby wszelkie procedury zostały wypełnione sprawnie i zgodnie z prawem, przed wizytą u notariusza należy przygotować następujące dokumenty:

• dowód tożsamości,
• odpis z księgi wieczystej nieruchomości lub numer właściwej księgi;
• podstawę nabycia nieruchomości (np. umowę z deweloperem);
• zaświadczenie ze spółdzielni mieszkaniowej (w przypadku spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu/spółdzielczego lokatorskiego prawa do lokalu mieszkalnego);
• zaświadczenie o zapłacie podatku od darowizny (podatek należy uiścić w urzędzie skarbowym) lub zaświadczenie o zwolnieniu z podatku (w większości przypadków przekazanie darowizny nie wymaga uiszczenia podatku).

Ile kosztuje przepisanie mieszkania w formie darowizny?

Opłata, jaką należy uiścić u notariusza sporządzającego akt darowizny mieszkania lub domu, regulowana jest przez rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości w sprawie maksymalnych stawek taksy notarialnej. Koszt maksymalny taksy zależy przede wszystkim od wartości nieruchomości i jest ustalany indywidualnie.

Aby uniknąć niewłaściwej wyceny wartości domu lub mieszkania, warto skorzystać z usług rzeczoznawcy majątkowego, który dokona prawidłowego oszacowania wartości, a sporządzony przez niego dokument będzie podstawą do naliczenia opłaty przez kancelarię notarialną. Warto pamiętać, że umowa musi zawierać informacje co do tego, kto ponosi koszty zawarcia umowy darowizny.

Darowizna mieszkania a podatek – kogo dotyczą opłaty?

Aktualnie obowiązujące przepisy prawne ustanawiają 3 grupy podatkowe i limity zwolnienia z opłat. Podatek od darowizny mieszkania nalicza się po przekroczeniu kwoty wolnej od podatku (nadwyżki podstawy opodatkowania). 

Ile wynosi podatek od darowizny?

W Polsce wyróżniamy 3 grupy podatkowe:

I grupa podatkowa: małżonek, zstępni (np. córka, syn, wnuk), wstępni (np. dziadkowie, ojciec, matka), pasierb, synowa, zięć, rodzeństwo, teściowie, ojczym, macocha – kwota wolna od podatku wynosi wówczas 10.434 zł;

II grupa podatkowa: zstępni rodzeństwa, rodzeństwo rodziców, zstępni i małżonkowie pasierbów, małżonkowie rodzeństwa i rodzeństwo małżonków, małżonkowie rodzeństwa małżonków – kwota wolna od podatku wynosi 7.878 zł;

III grupa podatkowa: pozostałe, niewymienione wyżej osoby – kwota wolna od podatku wynosi 5.308 zł.

Zwolnienie z podatku od darowizny

Zwolnienie z podatku przy zawieraniu umów z tytułu darowizny mieszkania lub domu również regulowane jest prawnie. Art. 4a Ustawy o podatku od spadków i darowizn mówi, że:

Zwalnia się od podatku nabycie własności rzeczy lub praw majątkowych przez małżonka, zstępnych, wstępnych, pasierba, rodzeństwo, ojczyma i macochę, jeżeli:

1) zgłoszą nabycie własności rzeczy lub praw majątkowych właściwemu naczelnikowi urzędu skarbowego w terminie 6 miesięcy od dnia powstania obowiązku podatkowego powstałego na podstawie art. 6 ust. 1 pkt 2-5, 7 i 8 oraz ust. 2, a w przypadku nabycia w drodze dziedziczenia – w terminie 6 miesięcy od dnia uprawomocnienia się orzeczenia sądu stwierdzającego nabycie spadku, z zastrzeżeniem ust. 2 i 4.

Powyższe przepisy informują wówczas, że w przypadku darowania lokalu mieszkalnego lub domu osobom z I grupy podatkowej (z wyłączeniem zięcia, synowej i teściów), są one zwolnione z zapłaty podatku, jednak konieczne jest zgłoszenie darowizny do urzędu skarbowego formularza SD-Z2 w ciągu 6 miesięcy od daty zawarcia transakcji. 

Warto wiedzieć, że spisując umowę darowizny w formie aktu notarialnego, osoba obdarowana zwolniona jest z obowiązku zgłoszenia darowizny mieszkania, gdyż obowiązek ten leży po stronie notariusza.

Darowizna mieszkania dla dziecka – czy można przekazać mieszkanie dziecku poniżej 18 r.

Decydując się na darowiznę mieszkania małoletniemu dziecku, należy pamiętać, że nie może ono nabyć praw do lokalu przed ukończeniem 18 roku życia. W takiej sytuacji, chcąc rozporządzać finansami małoletniego, konieczne byłoby uzyskanie orzeczenia Sądu Rodzinnego. Aby tego uniknąć, rodzice mogą samodzielnie zakupić nieruchomość, a następnie przekazać ją dziecku poprzez umowę darowizny. Transakcja wówczas będzie zwolniona z podatku.

Czy mogę anulować darowiznę mieszkania?

Przepisy Kodeksu Cywilnego regulują dwie sytuacje, kiedy darowizna nieruchomości może zostać odwołana:

Zmiana stanu majątkowego darczyńcy po zawarciu umowy – jest to sytuacja, gdy przekazanie mieszkania w formie darowizny (lub innej nieruchomości) powodowałoby uszczerbek dla własnego utrzymania darczyńcy lub dla spełniania ustawowych obowiązków alimentacyjnych.

Rażąca niewdzięczność ze strony obdarowanego – wówczas darczyńca może odwołać darowiznę nawet już wykonaną. Zwrot darowizny powinien nastąpić stosownie do przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu. Należy jednak podkreślić, że darowizna nie może być odwołana z powodu niewdzięczności, jeżeli darczyńca obdarowanemu przebaczył.

Czy można sprzedać mieszkanie z darowizny?

Zgodnie z prawem, sprzedaż nieruchomości nabytej drogą darowizny odbywa się zgodnie z zasadami sprzedaży nieruchomości zakupionej samodzielnie. Wówczas sprzedając mieszkanie po upływie 5 lat od jego nabycia, nie ma obowiązku zapłaty podatku. Gdy od nabycia mieszkania nie minęło 5 lat (liczone od końca roku kalendarzowego, w którym otrzymano darowiznę), sprzedający zobowiązany jest opłacić podatek wynoszący 19% dochodu.

Warto podkreślić, że zapłaty można uniknąć, przeznaczając otrzymane środki na cele mieszkaniowe (np. na budowę domu).

Darowizna mieszkania – podsumowanie

Darowizna nieruchomości to niewątpliwie miły gest. Należy jednak pamiętać, że aby czynności nabrały mocy prawnej, umowa darowizny powinna przybrać formę aktu notarialnego i zostać sporządzona w obecności notariusza. Jednocześnie należy pamiętać o zasadach podatkowych, aby nabycie nieruchomości nie wiązało się z nieprzyjemnymi konsekwencjami.

Decydując się na darowiznę mieszkania lub domu osobom z I grupy podatkowej (z wyłączeniem teściów, synowej i zięcia), konieczne jest dostarczenie do urzędu skarbowego odpowiedniego formularza w ciągu 6 miesięcy od zawarcia umowy.

Piotr Chełstowski
Absolwent studiów magisterskich na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego. Po ukończeniu studiów pracował jako asystent notarialny w kilku warszawskich kancelariach notarialnych, a następnie odbył etatową aplikację notarialną przy Izbie Notarialnej w Warszawie. Obecnie prowadzi własną kancelarię notarialną w Warszawie.